به گزارش مشرق، مرکز اسناد انقلاب اسلامی در سالگرد فتنه ۱۸ تیر سال ۷۸ ضمن بازخوانی این اتفاق به بررسی نقش نیروهای ملی مذهبی بخصوص نهضت آزادی در هدایت و تقویت دامنه فتنه مذکور در مقابله با نظام اسلامی پرداخت.
در تیرماه ۱۳۷۸، «کمیسیون فرهنگی مجلس پنجم»، طرحی را با عنوان «اصلاحیه قانون مطبوعات» به تصویب رساند و برای بررسی‌های بیشتر در نوبت دستور جلسات مجلس شورای اسلامی قرار داد تا اینکه روزنامه "سلام" در ۱۵ تیر ۷۸ یعنی یک روز مانده به مطرح شدن اصلاحیه در مجلس، سند محرمانه‌ای منتسب به وزارت اطلاعات را منتشر کرد. در پی این اقدام، وزارت اطلاعات و برخی از نمایندگان مجلس شکایتی را علیه روزنامه سلام تنظیم و آن را تسلیم قوه قضاییه کردند تا قوه قضاییه عاملین این اقدام غیرقانونی را مورد پیگرد و مجازات قرار دهد؛ بدین ترتیب روزنامه سلام که مدیر مسئول آن "محمد موسوی خوئینی‌ها" بود، از سوی دادگاه ویژه روحانیت توقیف شد.
پس از توقیف سلام، روزنامه‌های موسوم به زنجیره‌ای به صورت هماهنگ، تعطیلی این روزنامه را مهم‌ترین سوژه خبری خود قرار دادند و به هشدار و تهدید روی آوردند. این روزنامه‌ها در صبح روز ۱۷ تیر، با تیترهایی همچون "محدودیت مطبوعات خشم مردم را شعله‌ور خواهد کرد"، "زمان حامل حوادث خشونت بار است"، "دانشجویان ساکت نخواهند نشست" و ... درصدد القای فضای بحرانی و متشنج به جامعه برآمدند.
البته القای فضای بحرانی و متشنج فقط توسط رسانه‌های داخلی صورت نمی گرفت بلکه رسانه‌ها و برخی مقامات غربی و در رأس آنها آمریکا نیز تلاش می کردند تا فضای کشور را متشنج و بحرانی نشان دهند.
به این ترتیب با جوسازی رسانه های داخلی و خارجی، بستر و پیش زمینه‌های فتنه ۱۸ تیر ۷۸ فراهم شد و گروه‌ها و احزاب سیاسی در این بستر پا به میدان گذاشتند. یکی از این گروه‌ها "نهضت آزادی" بود که در پشت پرده فعالیت می‌کرد. در نوشتار پیش‌رو، نقش عوامل وابسته به نهضت آزادی و فعالیت‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای این جریان قبل و بعد از حوادث کوی دانشگاه بررسی می‌شود.
۱-تحریک دانشجویان توسط نهضت آزادی قبل از فتنه ۱۸ تیر
یکی از نشانه‌های ایفای نقش "نهضت آزادی‌ها" در حوادث کوی دانشگاه، پیش‌گویی‌ها و تحریکات ماهنامه "ایران فردا"، ارگان وابسته به نهضت آزادی در خرداد ماه ۷۸ است. این نشریه با مدیریت عزت‌الله سحابی و سردبیری رضا علیجانی فعالیت می‌کرد و ابراهیم یزدی و حبیب‌الله پیمان از جمله شناخته شده‌ترین نویسندگان آن بودند.
شماره ۵۴ ماهنامه "ایران فردا" که در خردادماه ۷۸ و مدتی پیش از حادثه کوی دانشگاه منتشر شد، به شدت به طرح "اصلاح قانون مطبوعات" حمله کرده و از آن با عنوان «هجوم سازمان‌یافته به آزادی» یاد کرده بود. [۱] در این شماره، مقاله‌ای تحت عنوان "طوفانی در راه است؛ بادبان‌ها را بکشیم" نوشته شده بود که در آن "اعطای صلاحیت به دادگاه انقلاب برای بررسی برخی از جرائم مطبوعاتی" به شدت مورد هجمه قرار گرفته بود.
همچنین ماهنامه ایران فردا در گزارش دیگری در همین شماره پیش‌بینی می‌کند دانشجویانی که در اعتراض به اصلاح قانون مطبوعات تجمع می‌کنند، سرکوب خواهند شد!!
تلاش نهضت آزادی برای متشنج کردن فضای کشور پس از ۱۸ تیر- ماهنامه "ایران فردا"- تیرماه ۱۳۷۸
۲- فعالیت عناصر نهضت آزادی در آشوب‌های تیر ۷۸
عناصر نهضت آزادی، به ویژه پس از ۱۸ تیر بسیار فعال بودند. به عنوان مثال، ساعت ۱۴ و ۴۰ دقیقه روز ۲۰ تیر عزت‌الله سحابی از عناصر وابسته به نهضت آزادی و مدیر مسئول مجله "ایران فردا" به کوی دانشگاه رفت و در جمع دانشجویان به سخنرانی پرداخت. وی در این سخنرانی با اشاره به سه واقعه حمله به کوی دانشگاه در سال‌های ۳۲، ۴۰ و ۵۷، از دانشجویان متحصن می‌خواهد تا "اهداف" خود را با "برنامه‌ریزی" دنبال کنند. [۲]
عزت‌الله سحابی در این سخنرانی تلاش کرد دانشجویان را برای مقابله با نظام تحریک کند و برای تحقق این خواسته خود دانشجویان را به تداوم اعتصاب تشویق کرده و گفت: «دانشجویان دانشگاه تهران و سایر دانشگاه‌ها باید به یک اعتصاب اعتراضی روی بیاورند و با فواصل زمانی معین تحصن کنند. »[۳]
در همین رابطه روزنامه کیهان در گزارشی درمورد زمینه‌های روانی و تبلیغاتی ماجرای کوی دانشگاه با اشاره به نقش گروهک نهضت آزادی در تحریک دانشجویان، به سخنرانی سحابی در جمع دانشجویان کوی اشاره کرده و درمورد شایعه‌پراکنی‌های وی نوشت: «دیروز [۲۰ تیر ۷۸] عزت الله سحابی در میان متحصنین حاضر شده و سخنرانی کرده است. وی گفته است دانشجویان از کوی دانشگاه خارج نشوند و به سمت میدان آزادی نروند چون رحیم صفوی فرمانده سپاه تهدید کرده به واسطه عبور دانشجویان از برخی خط قرمزهای مورد نظر ایشان، اجازه برخورد خشن نیروهای ویژه سپاه با دانشجویان داده شده است! » کیهان در ادامه با انتقاد از این شایعه‌پراکنی‌های سحابی می‌نویسد: «آیا این شایعه‌پراکنی‌ها برای آرام کردن دانشجویان است یا تهییج آنها به بهانه متهم کردن فرمانده سپاه به تدارک خشونت؟ آیا سپاه هدف بعدی گروهک نهضت آزادی است؟ »[۴]
علاوه بر این، یکی از برنامه های نهضت آزادی در روز ۲۱ تیرماه این بود که جمعیت را به سمت صدا و سیما هدایت کند. همچنین در روزهای ۱۸ تا ۲۱ تیر، عناصر نهضت آزادی و نیروهای ملی ـ مذهبی و سلطنت‌طلب ها، با توزیع اعلامیه‌ها و بیانیه‌هایی در بین تظاهرکنندگان سعی در تهییج و گسترش دامنه آشوب‌ها در سطح شهر داشتند.
۳- جهت‌گیری نهضت آزادی پس از واقعه کوی و تحریک دانشجویان
نهضت آزادی تلاش می‌کرد تا ۱۸ تیر را به عنوان "روز مبارزه با بی‌عدالتی" در جنبش دانشجویی معرفی کند. در همین رابطه "ایران فردا" در شماره ۵۵ خود نوشت: «دانشجویانی که قرار بود با این حوادث مرعوب و ساکت شوند فعال‌تر و شجاع‌تر شدند. دانشگاه‌ها در مهرماه ۷۸ دانشگاهی قطعا سیاسی‌تر و فعال‌تر خواهند بود. از این پس ۱۸ تیر همه ساله به موعدی برای یادبودهای گوناگون جهت بررسی و اعتلای جنبش دانشجویی تبدیل خواهد شد. »[۵]
علاوه بر این، نویسندگان این نشریه تلاش می‌کردند تا با تحریک احساسات دانشجویان و دامن زدن به شایعه کشتار دانشجویان، افکار عمومی جامعه را علیه نظام تغییر دهند تا زمینه استمرار تنازعات اجتماعی را با تکیه بر توهم خونخواهی فراهم آورند.
در همین رابطه در شماره ۵۵ "ایران فردا" مقاله‌ای با عنوان "پرنده ثار بر بالای کوی دانشگاه" نوشته شد. "پرنده ثار" موجودی افسانه‌ای است که به اعتقاد اعراب جاهلی هنگامی که فردی از قبیله کشته می‌شود روح او به صورت پرنده‌ای ضجه‌کنان شب و روز در پیرامون قبیله و دور سر یکایک اهالی قبیله می‌چرخد و ضجه می‌کشد و افراد قبیله را به انتقام فرا می‌خواند.
ماهنامه "ایران فردا" - شماره ۵۵ - تیرماه ۷۸
در قسمتی از این مقاله آمده بود: «پرنده ثار، پرنده خونخواهی خون‌های به ناحق ریخته شده، بر فراز کوی امیرآباد و خیابان ۱۸ تیر بال بال می‌زند و جیغ می‌کشد؛ آیا وجدان بیداری هست که صدای مضطرب و مغموم این پرنده را بشنود؟ »[۶]
علاوه بر این جوسازی‌ها، همزمان با آشوب‌ها تیرماه ۷۸، هاشم صباغیان، یکی دیگر از اعضای نهضت آزادی در مصاحبه با رادیو آلمان مدعی شده بود که «کلیات اصلاح قانون مطبوعات، مصوبه‌ای نیست که مورد تائید مردم ایران باشد. »
گزارش روزنامه کیهان
۴- روایت‌ها از نقش نهضت آزادی در فتنه ۱۸ تیر ۷۸
حجت‌الاسلام ناطق نوری درمورد نقش نهضت آزادی‌ها در حوادث کوی دانشگاه می‌گوید: «من به لحاظ اینکه شم امنیتی داشته و کار امنیتی کرده بودم، احساس می‌کردم پشت صحنه دست‌هایی است اینها را می‌گرداند و به طور جدی به این موضوع یقین داشتم. در همان روزها، قبل از آن که حتی کسی دستگیر و بازجویی بشود، یا مثل الان یک خرده شفاف شود؛ گفتم که ماجرا، زیر سر نیروهای به اصطلاح ملی-مذهبی است. اینها رهبری می‌کنند و به نظر من قوه قضاییه اگر بخواهد این غائله را ختم کند باید سران اینها را دستگیر نماید.
در جلسه‌ای در حضور مقام معظم رهبری نیز گفتم که آقا، بنده اعتقاد دارم نهضت آزادی و این نیروها در پشت پرده این جریان هستند و اگر ما بخواهیم این آشوب و شورش را بخوابانیم به نظر من باید سران اینها را دستگیر کرده، عده‌ای که در صحنه آشوب کردند را هم به سرعت محاکمه کنیم. حتی اگر لازم باشد -دیدیم که اینها به هرحال بحران ایجاد کردند و قصد براندازی دارند- آنها را به سینه دیوار بگذاریم. اگر قصد براندازی نظام را دارند و با اسلام محارب هستند، با آنها برخورد بشود. بعضی از مسئولان خیلی جا خوردند و گفتند: این نوع حرف زدن جلوی آقا!؟ اما من ریشه اغتشاش را در نهضت آزادی می‌دانم، اینها دنبال براندازی هستند و در کشور بحران ایجاد می‌کنند و بالاخره باید با آنها برخورد کرد، حکومت تعارف ندارد. من در ماجرای ۱۸ تیر ۷۸، قائل بودم که باید سران نهضت آزادی دستگیر، محاکمه و با آنها برخورد قاطع شود؛ اما رئیس دولت اصلاحات این اعتقاد را نداشت. »[۷]
مسعود ده‌نمکی نیز در مصاحبه با هفته‌نامه "جبهه" در پاسخ به سئوالی مبنی بر اینکه "آیا نهضت آزادی و عناصر وابسته به جبهه ملی در حوادث ۱۸ تیر نقش داشتند یا خیر؟ " گفت: «بله ... آنها به عنوان سیاهی لشکر عمل کردند... تا روز دوشنبه [۲۱ تیر] بحران و تنش به واسطۀ جریانی که به اصطلاح مستقل عمل کرده و هدایت‌کننده‌اش ملی‌گراها هستند صورت می‌گیرد تا اینکه پس از درگیری جلوی دانشگاه و پیام مقام معظم رهبری، دفتر تحکیمی‌ها پشت قضیه را خالی کرده و هدایت آشوب‌های خیابانی را ملی‌گراها و نهضتی‌ها به عهده می‌گیرند. »[۸]
همچنین هفته‌نامه "جبهه" در روز ۱۲ مرداد ۷۸، ذیل مطلبی با عنوان "این تذهبون"، تحلیلی بر حوادث ۱۸ تیر نوشت و آن حادثه را با کودتای ۲۸ مرداد مقایسه کرد. در قسمتی از این یادداشت آمده بود: «مصدقی‌های ملی‌گرا، جبهه متشکل از نهضت وابسته آزادی، ملیون واپسگرا و وابستگان به آمریکا به دنبال کدام "شاه" به راه افتادند که قصد تجدید کودتای ۲۸ مرداد را داشتند؟ و چگونه به محض شنیدن قائله بر کشته‌های خیالی تسلیت‌نامه می‌فرستند؟ »[۹]
بازخوانی فرمایشات امام خمینی (ره) درمورد نهضت آزادی
فعالیت‌های منافقانه نهضت آزادی علیه نظام جمهوری اسلامی تازگی نداشت؛ آنها در مقاطع مختلف، هرجا که فرصت پیدا می‌کردند دست به کارشکنی علیه نظام می‌زدند. از همین‌رو بود که ۱۲ سال قبل از فعالیت‌های سردمداران نهضت‌آزادی در قضایای ۱۸ تیر ۷۸، امام خمینی(ره) در پاسخ نامه حجت‌الاسلام محتشمی‌پور، وزیر کشور وقت با آگاهی از چهره منافقانه این گروه، خط مقابله با آنان را ترسیم کردند.
در بهمن ۱۳۶۶ "علی‌اکبر محتشمی‌پور"، وزیر کشور وقت نامه‌ای را به‌همراه مواضع و اطلاعیه‌های نهضت آزادی خدمت امام خمینی(ره) ارسال کرد وبا اشاره به کارشکنی‌های نهضت آزادی در دوران جنگ و سمپاشی‌های داخلی آنان نسبت به فرمایشات امام (ره) راجع به حکومت و ولایت مطلقه و نیز سابقه آنها در نخستین روزهای پیروزی انقلاب اسلامی، از ایشان در خصوص صلاحیت اعضای نهضت آزادی برای شرکت در انتخابات سومین دوره مجلس شورای اسلامی کسب تکلیف کرد.
امام خمینی(ره) در پاسخ به این نامه، به روشنی نهضت آزادی را منحرف خوانده و "ضرر آنها را از ضرر گروهک‌های دیگر، حتی منافقین" بیشتر دانستند. در این نامه آمده بود:
«بسم الله الرحمن الرحیم
جناب حجت‌الاسلام آقای محتشمی، وزیر محترم کشور - ایده الله تعالی-
در موضوع نهضت به‌اصطلاح آزادی مسائل فراوانی است که بررسی آن محتاج به وقت زیاد است
آنچه باید اجمالاً گفت آن است که پرونده این نهضت و همین‌طور عملکرد آن در دولت موقت اول انقلاب شهادت می‌دهد که نهضت به‌اصطلاح آزادی طرفدار جدی وابستگی کشور ایران به آمریکا است، و دراین‌باره از هیچ کوششی فروگذار نکرده است، و حمل به صحت اگر داشته باشد، آن است که شاید آمریکای جهانخوار را، که هرچه بدبختی ملت مظلوم ایران و سایر ملتهای تحت سلطه او دارند از ستمکاری اوست، بهتر از شوروی ملحد می‌دانند، و این از اشتباهات آنها است.
درهرصورت، به‌حسب این پرونده‌های قطور و نیز ملاقات‌های مکرر اعضای نهضت، چه در منازل خودشان و چه در سفارت آمریکا و به‌حسب آنچه من مشاهده کردم از انحرافات آنها، که اگر خدای متعال عنایت نفرموده بود و مدتی در حکومت موقت باقی مانده بودند ملتهای مظلوم به‌ویژه ملت عزیز ما اکنون در زیر چنگال آمریکا و مستشاران او دست و پا می‌زدند و اسلام عزیز چنان سیلی از این ستمکاران می‌خورد که قرن‌ها سر بلند نمی‌کرد، و به‌حسب امور بسیار دیگر، نهضت به‌اصطلاح آزادی صلاحیت برای هیچ امری از امور دولتی یا قانون‌گذاری یا قضایی را ندارند، و ضرر آنها، به‌اعتبار آنکه متظاهر به اسلام هستند و با این حربه جوانان عزیز ما را منحرف خواهند کرد و نیز با دخالت بی‌مورد در تفسیر قرآن کریم و احادیث شریفه و تأویل‌های جاهلانه موجب فساد عظیم ممکن است بشوند، از ضرر گروهک‌های دیگر، حتی منافقین این فرزندان عزیز مهندس بازرگان، بیشتر و بالاتر است.
نهضت آزادی و افراد آن از اسلام اطلاعی ندارند و با فقه اسلامی آشنا نیستند. از این جهت، گفتارها و نوشتارهای آنها که منتشر کرده‌اند مستلزم آن است که دستورات حضرت مولی الموالی امیرالمؤمنین را در نصب ولات و اجرای تعزیرات حکومتی که گاهی بر خلاف احکام اولیه و ثانویه اسلام است، بر خلاف اسلام دانسته و آن بزرگوار را نعوذبالله تخطئه، بلکه مرتد بدانند! و یا آنکه همه این امور را از وحی الهی بدانند که آن هم بر خلاف ضرورت اسلام است.
نتیجه آنکه نهضت به‌اصطلاح آزادی و افراد آن چون موجب گمراهی بسیاری از کسانی که بی‌اطلاع از مقاصد شوم آنان هستند می‌گردند، باید با آنها برخورد قاطعانه شود، و نباید رسمیت داشته باشند.
والسلام علی من اتبع الهدی. توفیق جنابعالی را از خداوند تعالی خواستارم.
روح‌الله الموسوی الخمینی»
پی نوشت ها:
۱- ماهنامه "ایران فردا"، شماره ۵۴، خرداد ۱۳۷۸، ص ۴۱.
۲- روزنامه نشاط، دوشنبه ۲۱ تیر ۱۳۷۸، ص ۲.
۳- روزنامه نشاط، دوشنبه ۲۱ تیر ۱۳۷۸، ص ۱۰.
۴- روزنامه کیهان، ۲۱ تیر ۱۳۷۸، ص ۱۲.
۵- ماهنامه "ایران فردا"، شماره ۵۵، تیر ۱۳۷۸، ص ۳۶.
۶- ماهنامه "ایران فردا"، شماره ۵۵، تیر ۱۳۷۸، ص ۳۶.
۷- خاطرات حجت‌الاسلام علی اکبر ناطق نوری، جلد دوم، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، ص ۳۰۲ - ۳۰۵.
۸- هفته نامه جبهه، ۲۹ تیر ۱۳۷۸، ص ۱۸.
۹- هفته نامه جبهه، ۱۲ مرداد ۱۳۷۸، ص ۶.
